ارزش افزوده و اخذ آن
مطابق با تعریف ارائه شده در قانون ارزش افزوده مابه التفاوت ارزش کالا و خدمات فروخته شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده می باشد و به مالیاتی که بصورت چند مرحله ای به ارزش اضافه شده به کالاهای تولید شده و یا به خدمات تکمیلی که در مراحل مختلف تولید و توزیع انجام می شود ، تعلق می گیرد مالیات بر ارزش افزوده می گویند . این مالیات مالیات عام بوده و به همه کالاها و خدمات در مراحل مختلف تعلق می گیرد مگر در مواردی که قانون آنها را استثناء و معاف از مالیات کرده است .
پس در واقع ارزش ریالی افزایش یافته یک خدمت یا کالا به دلیل انجام فعالیت یا خدمتی بر روی آن ارزش افزوده کالا یا خدمت خوانده می شود . این فعالیت ها باعث بالا رفتن راندمان کاری، تسهیل در استفاده ، بهبود کیفیت و یا تغییر کاربری آن کالا و یا خدمت می شود و همین باعث بالا رفتن نرخ ریالی اولیه این کالا یا خدمت شده و در واقع دارای ارزش افزوده شده است . در قانون برای این ارزش های افزوده مالیات مقرر شده است که این مالیات را باید خریدار کالا و یاخدمات به فروشنده و به همراه قیمت کالا پرداخت نماید. این مالیات را مالیات بر ارزش افزوده می نامند .
ارزش افزوده معمولا به دو صورت بررسی و محاسبه می شود:
1- در روش اول ارزش کالاهای واسطه ای برای تولید یک کالا از ارزش تمام شده تولید آن کالا کم می شود.
2- در روش دوم بررسی و محاسبه مبالغ پرداختی به عوامل تولید یک کالا یا خدمت در نظر گرفته می شود.
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات است که برای فروش چند مرحله ای در نظر گرفته شده است تا خرید کالاها و خدمات واسطه ای شامل پرداخت مالیات نشوند و در واقع مالیات نهایی کالاهایی که برای فروش هستند را مصرف کننده نهایی پرداخت خواهد نمود . این مالیات بر اثر درصدی از ارزش افزوده که در هر مرحله تولید به آن تعلق گرفته محاسبه و توسط خریدار پرداخت خواهد شد . مالیات بر ارزش افزوده با انتقال مالیات پایه از درآمد به مصرف انگیزه های تولید و سرمایه گذاری را افزایش می دهد و از انتقال سرمایه از قسمت های تولیدی به قسمت های مصرف کننده و خدماتی جلوگیری کرده و به افزایش سرمایه تولید کنندگان کمک می کند .همچنین بدلیل گستردگی این نوع مالیات و افزایش روز افزون آن و کاربرد همه جانبه این مالیات در همه ابعاد اقتصادی باعث افزایش درآمد مالیاتی کشور نیز می شود.
پس در نتیجه به تفاوت قیمت و یا ارزش کالا و خدمات فروخته شده با ارزش و قیمت کالای خریداری شده ارزش افزوده و به مالیاتی که به این ارزش افزوده تعلق می گیرد مالیات بر ارزش افزوده گفته می شود . مالیات بر ارزش افزوده برای حمایت از تولید کننده و درآمد های مالیاتی تعیین و مصوب شده است و رعایت قوانین و مقررات تببین شده برای تمامی فعالان اقتصادی الزامی است .
در هر مرحله معامله کالا ، محصول و یا خدمت این مالیات محاسبه و باید توسط خریدار کلا پرداخت شود و فروشنده موظف است طی روال مشخص که همان محاسبه مالیاتی دفاتر پلمپ او می باشد در زمان مشخص این مالیات ها را به دولت پرداخت نماید . فروشنده مالیات پرداخت شده را با قیمت محصول محاسبه و از خریدار بعدی دریافت خواهد نمود و نهایتا قیمت تمام شده مالیات و محصول یا کالا نهایتا توسط مشتری آخر پرداخت می شود . دولت هر ساله این میزان مالیات بر ارزش افزوده را پس از جمع بندی و برآورد به تمامی صاحبین مشاغل اعلام می نماید.
اینکه فروشنده مالیات کالا را پرداخت کرده و سپس از خریدار مبلغ پرداخت شده را به همراه قیمت کالا دریافت می نماید به این دلیل است که خود فروشنده به عنوان مصرف کننده در قانون تلقی نمی شود و در هنگام خرید کالا این پول را پرداخت کرده است ، پس در این شرایط فروشنده حق دارد میزان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده را از کل مالیات بر ارزش افزوده های دریافت شده از مشتریانش کم کرده و ما به التفاوت را به حساب دولت واریز نماید.
مالیات بر ارزش افزوده به کالاهای صادراتی تعلق نمی گیرد ولی در خصوص کالا های وارداتی بصورت تخمینی قیمت برآورده شده و مالیات آن دریافت می گردد .البته این موضوع برای بیشتر کشور های جهان مشترک بوده و تنها در خصوص برخی کالاهای وارداتی استثنائاتی در قوانین کشور ها منظور شده است . کالاهایی که وارد کشورها می شوند حتی اگر بوسیله مسافرین و گردشگران به ان کشور وارد شوند با تخمین قیمت شامل مالیات خواهند شد . البته برای صادرات و خروج کالا از کشور نیز این قانون بصورت معکوس مقرر شده است . یعنی چنانچه مسافرینی خارجی در کشوری خریدی انجام دهند و تقاضای برگه تفکیک بهای خرید را نمایند فروشنده موظف است این برگه را به خریدار تقدیم نماید تا مسافر در هنگام خروج از کشور به تایید گمرک رسانده و از طرق تعریف شده اضافه پول خود را که بابت مالیات بر ارزش افزوده پرداخت نموده را دریافت نماید .
در مکان های پر رفت و آمد که معمولا مسافرین و گردشگران خارجی در انجا زیاد رفت و آمد دارند معمولا فروشگاه ها معاف از مالیات بر ارزش افزوده بر روی کالاهای خود می باشند و باید بهای تمام شده کالا را بدون اضافه کردن مالیا ت به خریدار بفروشند . به عنوان مثال می توان به فرودگاه های و ترمینال های بین المللی ، هتل ها و مسافر خانه و … اشاره نمود. البته در برخی مکان ها مانند یونسکو ، سازمان ملل ، فائو و … با توجه به موقعیت آنها نیز فروشگا ها مالیا ت بر ارزش افزوده را از مشتران خود دریافت نمی کنند .
تمامی عرضه کنندگان ، تولید کنندگان و فعالان در حوزه اقتصاد کشور موظف به محاسبه و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به دولت بوده و در محاسبات سالیانه خود و در بیلان های مالی خود نیز باید این موضوع را لحاظ نمایند . در صورت سرپیچی و عدم پرداخت مالیات و یا تلاش برای کتمان و جعل اسناد در راستای عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده و یا دریافت اضافه وجه مالیاتی به عنوان مالیات بر ارزش افزوده از مشتری و اثبات این موضوع برای سازمان امور مالیاتی و دارایی متخلف مجرم شناخته شده و طبق قانون با او برخورد خواهد شد .